Steroid là gì? Phân biệt Corticoid và Anabolic Steroid

Steroid không chỉ có một loại. Trong y học, corticoid được sử dụng để điều trị viêm, dị ứng. Ngược lại, anabolic steroid lại thường bị lạm dụng trong thể hình nhằm tăng khối cơ, nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng cho sức khỏe. Vậy steroid là gì, tại sao cùng một tên gọi nhưng lại có những tác động trái ngược như vậy? Bài viết này Raydel sẽ giúp bạn phân biệt rõ ràng, từ đó “hiểu đúng, dùng đúng và tránh xa rủi ro tai hại”.

Steroid là gì? Hiểu đúng để tránh nhầm lẫn tai hại

Steroid là một nhóm lipid đặc biệt có cấu trúc hóa học gồm bốn vòng carbon liên kết chặt chẽ. Trong cơ thể người, steroid xuất hiện tự nhiên và giữ nhiều vai trò quan trọng, từ việc tham gia vào cấu trúc màng tế bào, tổng hợp hormone sinh dục, cho đến điều hòa các quá trình chuyển hóa. Chính vì vậy, steroid không đơn thuần chỉ là “thuốc” hay “chất tăng cơ” như nhiều người vẫn lầm tưởng.

Để tránh hiểu sai, bạn cần biết steroid thực chất được chia thành hai nhóm hoàn toàn khác nhau gồm:

• Corticosteroid (Corticoid): Là thuốc KHÁNG VIÊM, thường được bác sĩ kê đơn để điều trị hen suyễn, dị ứng, viêm khớp, lupus và nhiều bệnh lý khác. Nếu dùng đúng liều lượng, corticoid giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả.

• Anabolic Steroid (AAS): Là chất ĐỒNG HÓA, thường bị lạm dụng để tăng cơ bắp, tăng sức mạnh trong thể thao. Tuy nhiên, việc sử dụng không kiểm soát có thể gây tổn hại gan, tim mạch, rối loạn hormone và nhiều hậu quả lâu dài.

Nhóm 1 – Corticosteroid (Corticoid)

Corticosteroid, hay còn gọi là corticoid, là một loại steroid tổng hợp có cấu trúc tương tự hormone cortisol do tuyến thượng thận sản xuất. Đây là nhóm thuốc quan trọng trong y học, thường được dùng để chống viêm, ức chế miễn dịch và kiểm soát dị ứng.

Công dụng và các bệnh thường dùng Corticoid

Corticoid có khả năng giảm viêm nhanh chóng và kiểm soát các phản ứng miễn dịch quá mức, vì vậy thường được chỉ định trong:

• Hen phế quản, viêm mũi dị ứng

• Viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ

• Viêm ruột, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng

• Các bệnh da liễu như viêm da cơ địa, vảy nến

• Ngăn ngừa thải ghép sau ghép tạng

Các dạng bào chế phổ biến

Corticoid có nhiều dạng, phù hợp với từng bệnh lý:

• Viên uống (Prednisone, Medrol)

• Dạng tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm khớp

• Ống hít và xịt mũi (trong điều trị hen, viêm mũi dị ứng)

• Kem, mỡ bôi da (trong viêm da, dị ứng da)

Lưu ý khi sử dụng: Do corticoid tác động mạnh lên cơ thể, việc dùng thuốc cần tuyệt đối theo chỉ định của bác sĩ. Việc tự ý ngừng thuốc có thể gây ra hội chứng cai corticoid với các triệu chứng như mệt mỏi, đau nhức, tụt huyết áp.

Tác dụng phụ của Corticoid

Ngắn hạn:

• Tăng đường huyết

• Giữ muối, gây phù mặt và tay chân

• Mất ngủ, thay đổi tâm trạng

• Dễ nhiễm trùng hơn

Dài hạn:

• Loãng xương, dễ gãy xương

• Đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp

• Hội chứng Cushing (mặt tròn, bụng to, mỡ tích tụ)

• Tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa

Tác hại của Corticoid trong “kem trộn”

Một thực trạng đáng lo ngại là corticoid bị trộn trái phép trong các loại kem trộn làm trắng da. Người dùng ban đầu thấy da trắng mịn nhanh chóng, nhưng sau thời gian ngắn sẽ xuất hiện:

• Da mỏng, dễ đỏ và kích ứng

• Giãn mao mạch, nổi gân máu li ti trên mặt

• Mụn viêm, mụn mủ bùng phát dữ dội khi ngưng dùng

• Teo da, để lại hậu quả lâu dài khó hồi phục

Nhóm 2 – Anabolic Steroid (AAS)

Anabolic Steroid (AAS) là các chất đồng hóa có cấu trúc tương tự testosterone – hormone sinh dục nam. Chúng giúp tăng tổng hợp protein trong cơ, từ đó làm cơ bắp phát triển nhanh, đồng thời tăng sức mạnh và sức bền. Tuy nhiên, tác dụng này đi kèm với nhiều rủi ro cho tim mạch, gan và hệ nội tiết.

Ai thường sử dụng AAS?

• Vận động viên và người tập thể hình muốn tăng nhanh khối cơ, giảm mỡ

• Một số bệnh nhân suy giảm hormone testosterone có thể được bác sĩ chỉ định liều nhỏ, nhưng tuyệt đối không phải để tập luyện thẩm mỹ

Công dụng và các bệnh thường dùng Anabolic Steroid (AAS)

• Tăng tổng hợp protein, phát triển cơ bắp: Giúp cơ thể xây dựng khối cơ và tăng sức mạnh.
• Kích thích tạo hồng cầu: Cải thiện khả năng vận chuyển oxy, hỗ trợ giảm mệt mỏi.
• Tăng mật độ xương: Giúp phòng ngừa loãng xương.
• Hỗ trợ phục hồi mô: Rút ngắn thời gian hồi phục sau chấn thương.
• Thiếu máu (anemia): Do khả năng kích thích sản xuất hồng cầu.
• Loãng xương ở phụ nữ sau mãn kinh: Giúp cải thiện mật độ xương.
• Suy tuyến sinh dục nam (hypogonadism): Khi cơ thể không tự sản xuất đủ testosterone.
• Chậm dậy thì ở nam giới: AAS được dùng để kích thích phát triển đặc tính sinh dục thứ cấp.
• Một số bệnh mạn tính gây sụt cân nghiêm trọng: Ví dụ HIV/AIDS, ung thư – nhằm ngăn ngừa mất cơ.

Các thuật ngữ thường gặp

Trong giới thể hình, AAS thường đi kèm với các “chiêu thức” nhằm tối đa hóa hiệu quả:

• Stacking: chỉ việc sử dụng kết hợp nhiều loại steroid khác nhau cùng lúc với hy vọng đạt hiệu quả cao hơn.

• Cycling: là việc dùng steroid theo chu kỳ, ví dụ 6–12 tuần rồi ngưng, sau đó tiếp tục lại. Cách này được tin là giúp hạn chế tác dụng phụ, nhưng thực tế vẫn gây hại cho sức khỏe.

Nguy hiểm tiềm ẩn

Việc lạm dụng AAS có thể gây ra:

• Rối loạn hormone, teo tinh hoàn ở nam, rối loạn kinh nguyệt ở nữ

• Mụn trứng cá nặng, hói đầu

• Tăng huyết áp, suy tim, tổn thương gan

• Rối loạn tâm lý: dễ kích động, hung hăng

Tác hại toàn diện của Anabolic Steroid lên cơ thể

Hệ sinh sản và nội tiết

Ở nam giới:

• Teo tinh hoàn: Cơ thể nhận thấy có quá nhiều testosterone từ bên ngoài nên ngừng sản xuất testosterone nội sinh, dẫn đến tinh hoàn teo nhỏ.
• Nữ hóa tuyến vú (Gynecomastia): Lượng testosterone thừa có thể bị chuyển hóa thành estrogen, gây phát triển mô vú bất thường.
• Vô sinh: Số lượng và chất lượng tinh trùng giảm sút nghiêm trọng, nguy cơ mất khả năng sinh sản lâu dài.

Ở nữ giới:

• Rối loạn kinh nguyệt: Chu kỳ kinh trở nên thất thường hoặc biến mất.
• Phì đại clitoris: Cơ quan sinh dục ngoài to bất thường, ảnh hưởng đời sống tình dục.
• Giọng trầm và mọc lông: Xuất hiện đặc điểm nam hóa như giọng khàn, mọc ria mép, rụng tóc kiểu hói.

Hệ tim mạch

• Tăng huyết áp: Do giữ muối và nước, khiến áp lực máu tăng.

• Rối loạn mỡ máu: Tăng cholesterol xấu (LDL), giảm cholesterol tốt (HDL), làm xơ vữa động mạch tiến triển nhanh.

• Nguy cơ suy tim và nhồi máu cơ tim: Tim phải làm việc quá tải, có thể dẫn đến suy tim sớm, đặc biệt ở người trẻ tuổi.

• Đột quỵ: Mạch máu não có thể bị tắc nghẽn hoặc vỡ do huyết áp cao.

Gan và hệ tiêu hóa

• Tổn thương gan: Anabolic Steroid dạng uống gây áp lực lớn lên gan, dễ dẫn đến viêm gan, u gan, hoặc suy gan.

• Vàng da: Do gan không thể xử lý tốt hormone tổng hợp, gây tích tụ bilirubin trong máu.

• Chán ăn, buồn nôn: Các triệu chứng tiêu hóa thường gặp khi lạm dụng steroid.

Hệ thần kinh và tâm lý

• Tăng hung hăng, dễ kích động: Gọi là “roid rage”, một trạng thái bùng nổ giận dữ không kiểm soát.

• Trầm cảm sau ngưng dùng: Khi cơ thể mất đi nguồn testosterone ngoại sinh, người dùng có thể rơi vào trạng thái trầm cảm nặng.

• Rối loạn giấc ngủ: Khó ngủ, mất ngủ kéo dài làm sức khỏe suy kiệt.

• Nghiện steroid: Dù không gây khoái cảm như ma túy, nhưng người dùng dễ lệ thuộc tâm lý, khó dừng lại.

Da, tóc và cơ xương khớp

• Mụn trứng cá nặng: Do tuyến bã nhờn hoạt động quá mức, mụn thường lan rộng ở lưng, ngực, mặt.

• Rụng tóc, hói đầu: Do testosterone chuyển hóa thành DHT (dihydrotestosterone), gây teo nang tóc.

• Tổn thương gân: Cơ phát triển quá nhanh, trong khi gân không kịp thích ứng, dễ dẫn đến đứt gân.

• Loãng xương ở nữ giới: Sự mất cân bằng hormone estrogen làm xương yếu đi nhanh chóng.

Hệ miễn dịch và toàn thân

• Suy giảm miễn dịch: Cơ thể dễ bị nhiễm trùng do rối loạn cân bằng hormone.

• Giữ nước và phù nề: Tăng nguy cơ suy thận và tăng huyết áp.

• Tăng nguy cơ ung thư: Một số nghiên cứu ghi nhận mối liên hệ giữa lạm dụng AAS và nguy cơ ung thư gan, thận.

Dấu hiệu nhận biết một người có thể đang lạm dụng Steroid

Đối với phụ huynh, huấn luyện viên hay bạn bè, việc nhận biết sớm dấu hiệu lạm dụng steroid là vô cùng quan trọng để kịp thời can thiệp. Steroid có thể mang lại những thay đổi rõ rệt về ngoại hình trong thời gian ngắn, nhưng đi kèm với đó là nhiều biểu hiện bất thường về tâm lý và hành vi.

Thay đổi về thể chất:

• Tăng cơ bắp nhanh bất thường trong vài tuần.

• Xuất hiện nhiều mụn trứng cá, đặc biệt ở lưng và ngực.

• Hói đầu, rụng tóc sớm.

• Ở nam: teo tinh hoàn, phát triển mô vú.

• Ở nữ: giọng trầm, mọc lông mặt, rối loạn kinh nguyệt.

Thay đổi về tâm lý, hành vi:

• Dễ cáu gắt, hung hăng bất thường.

• Tâm trạng thất thường, có lúc trầm cảm.

• Khó ngủ, mất ngủ kéo dài.

• Ám ảnh về cơ thể, tập luyện quá mức.

FAQ – Câu hỏi thường gặp về Steroid

Dưới đây là những thắc mắc phổ biến xoay quanh steroid, được giải đáp chi tiết để giúp bạn hiểu rõ hơn trước khi sử dụng.

Steroid có phải lúc nào cũng nguy hiểm?

Không. Corticosteroid (corticoid) được bác sĩ kê đơn là thuốc quan trọng trong điều trị nhiều bệnh. Chỉ Anabolic Steroid khi bị lạm dụng trong thể hình mới nguy hiểm.

Làm thế nào để biết mình có đang bị lệ thuộc steroid?

Nếu bạn không thể ngừng dùng dù biết có hại, hoặc cảm thấy trầm cảm, mệt mỏi khi ngưng thuốc, đó là dấu hiệu của sự lệ thuộc.

Lạm dụng steroid có thể gây vô sinh không?

Có. Ở nam, tinh hoàn teo nhỏ, số lượng tinh trùng giảm mạnh. Ở nữ, kinh nguyệt rối loạn hoặc mất hẳn.

Có loại steroid nào an toàn để tăng cơ không?

Không có anabolic steroid nào được coi là an toàn khi dùng ngoài mục đích y tế.

Làm thế nào để tăng cơ bắp tự nhiên?

• Ăn uống đủ chất, đặc biệt là protein từ thịt, cá, trứng, sữa.

• Tập luyện kháng lực (tạ, bodyweight) đều đặn.

• Ngủ đủ giấc (7–9 giờ mỗi đêm) để cơ phục hồi.

• Kiên trì và tăng cường độ tập theo lộ trình.

Xem thêm 

• Đau thắt ngực là gì? Nguyên nhân, chuẩn đoán, cách điều trị
• Chất béo bão hòa là gì? Có tốt cho sức khỏe không?
• Nhồi máu cơ tim: Dấu hiệu, nguyên nhân và “giờ vàng” xơ cứu

Qua những phân tích trên, có thể thấy steroid không đơn thuần chỉ là một khái niệm chung chung mà bao gồm hai nhóm hoàn toàn khác biệt: corticoid trong y học và anabolic steroid trong thể hình. Hiểu đúng bản chất sẽ giúp bạn sử dụng thuốc theo đúng chỉ định bác sĩ, đồng thời tránh xa việc lạm dụng gây hại cho sức khỏe. Hy vọng rằng, qua bài viết này, bạn đã có lời giải rõ ràng cho thắc mắc steroid là gì, cũng như trang bị thêm kiến thức để bảo vệ bản thân. Hãy nhớ: steroid có thể là “con dao hai lưỡi”, lợi ích chỉ đến khi được dùng đúng cách, đúng mục đích.